سد دز یک سد بتُنی برق‌آبی است که بر روی رودخانه دز توسط یک کنسرسیوم ایتالیایی در ۲۳ کیلومتری شمال شرقی اندیمشک واقع شده‌است. احداث شد. این سد ۱۲۵۰۰۰ هکتار از اراضی پایین دست را آبیاری می‌کند و نقش مهمی در کنترل سیلاب‌های بالادستش دارد. نیروگاه این سد دارای قدرت نصب ۵۲۰ مگاوات می‌باشد.
سد دز یک سد بتُنی برق‌آبی است که بر روی رودخانه دز توسط یک کنسرسیوم ایتالیایی در ۲۳ کیلومتری شمال شرقی اندیمشک واقع شده‌است. احداث شد. این سد ۱۲۵۰۰۰ هکتار از اراضی پایین دست را آبیاری می‌کند و نقش مهمی در کنترل سیلاب‌های بالادستش دارد. نیروگاه این سد دارای قدرت نصب ۵۲۰ مگاوات می‌باشد.
احداث سد عظیم دز اندیمشک، در سال ۱۳۳۸ خورشیدی توسط ایتالیایی‌ها در کوه‌های زاگرس آغاز و در سال ۱۳۴۱ خورشیدی پایان یافت. این سد بتونی در ۲۳ کیلومتری شمال شرقی اندیمشک واقع شده‌است. دریاچهٔ این سد ۶۵ کیلومتر طول و ۲۲۵۰۰۰ کیلومترمربع مساحت داشته و گنجایش نهایی آن ۳٫۳ میلیارد مترمکعب می‌باشد. بر روی رودخانه دز. این سد با ارتفاع ۲۰۳ متر در زمان ساخت خود به عنوان یکی از مرتفع‌ترین سدهای جهان (ششمین سد جهان در آن زمان) شناخته می‌شد و در حال حاضر نیز پنجاهمین سد بلند دنیا در بین سدهای ساخته شده و در دست ساخت می‌باشد.
تاریخچه
سد دز اندیمشک بر روی رودخانه دز در ۲۳ کیلومتری شمال شرقی اندیمشک احداث گردیده است. سد دز اندیمشک نخستین سد از رشته سدهای چند منظوره در ۲۳ اسفند ۱۳۴۱ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. با احداث سد دزد در پشت دیواره این سد دریاچه‌ای به طول ۶۵ کیلومتر بوجود آمده که با ظرفیت نهائی ۳٫۳ میلیارد متر مکعب آب را در خود جای می‌دهد. هدف اصلی از احداث سدهایی نظیر سددز اندیمشک تأمین نیروی لازم جهت تولید برق کنترل سیلابها و تنظیم آب جهت مصارف آبیاری است. بمنظور کنترل سیلابها دو تونل سرریز در ضلع شرقی دریاچه و با فاصله کمی از بدنه سد ساخته شده است؛ که قطر تونل تخلیه شماره یک ۱۴ متر و و تونل شماره دو ۱۲٫۶ متر می‌باشد و هر یک از آنها قادر به تخلیه ۳۰۰۰ متر مکعب آب در ثانیه است. همچنین دو تونل آبگیر اصلی در ضلع غربی دریاچه ایجاد شده که هر یک به انشعاباتی با قطر کمتر تقسیم گردیده که توسط آنها آب پشت دریاچه به توربینها می‌رسد. حداکثر آب خروجی هریک از تونلهای آبگیری اصلی برابر با ۲۴۰ متر مکعب در ثانیه است. در وسط بدنه سد در ارتفاع ۲۲۲٫۷ متری از سطح دریا سه دریچه آبیاری مخروطی شکل بمنظور آبیاری زمین‌های کشاورزی و نیز کنترل سیلابها وجود دارد. حداکثر خروجی هر یک از این دریچه‌های آبیاری ۶۰ متر مکعب در ثانیه است. تعداد ۸ واحد ژنراتور هریک به قدرت ۶۵ مگاوات در نیروگاه سد دز اندیمشک وجود دارد و بدین ترتیب ظرفیت تمامی نیروگاه مجموعاً ۵۲۰ مگاوات است. کلید خانه که در ارتفاع ۵۷۷٫۵ متری از سطح دریا واقع شده است شامل کلیدهای قدرت از نوع روغنی - گازی و کلیدهای هوائی شمش‌های اصلی و فرعی و دیگر تجهیزات لازم برای ولتاژ ۲۳۰ کیلو ولت است. اتاق کنترل سد دزاندیمشک در ضلع غربی دره نزدیک به بدنه سد در ارتفاع ۲۲۵ متری از سطح دریا قرار دارد. مجموع طول جاده‌های تونلی منتهی به اتاق فرمان و نیروگاه ۶٫۵ کیلومتر است.
شرکت های سازنده و هزینه
شرکت انتریوهایدرو راه‌اندازی واحدها را به عهده داشت و شرکت آمریکایی موریسون نادسن پیمانکار مرحله احداث کمپ تأمین آب مصرفی و آشامیدنی ایجاد تونل انحرافی و جاده تونلی و غیره بوده است شرکت ایتالیایی امپرزیت – جیرولا – لودی جیانی پیمانکار مرحله ساختمان بدنه سد و نیروگاه و تونلهای سر ریز و کلید خانه و تکمیل تونل جاده‌ای و غیره بوده است. مخارج کل جهت اجرای این پرژه با در نظر گرفتن خطوط انتقال ۲۳۰ کیلو ولتی بالغ بر پنج میلیارد و پانصد میلیون ریال (معادل ۷۳٫۵ میلیون دلار) برآورد شده است از این مقدار مبلغ چهل میلیارد ونهصد میلیون ریال (۶۵ میلیون دلار) مربوط به هزینه‌های سد نیروگاه و دستگاه‌های آن و مابقی یعنی ششصد و چهل میلیون ریال (۸۵۰۰۰۰۰ دلار) مربوط به خطوط و ایستگاه‌های انتقال در مراحل ابتدایی بهره‌برداری از نیروگاه بوده است.
مشخصات سد دز
نوع سد بتونی دو قوسی ارتفاع سد ۲۰۳ متر ارتفاع سد از سطح دریا ۳۵۴ متر ارتفاع پی سد از سطح دریا ۱۵۱ متر طول تاج سد ۲۱۲ متر ضخامت بدنه سد از پائین ۲۷ متر ضخامت بدنه سد در بالا ۴٫۵ متر ارتفاع دریچه‌ها در بدنه سد ۷۱ متر ارتفاع دریچه‌ها از سطح دریا ۲۲۲ متر حفاری انجام شده ۶۷۰۰۰۰ متر مکعب بتون مصرف شده در ساختمان سد ۴۸۰۰۰۰ متر مکعب بتون مصرف شده در عملیات ۱۲۵۰۰۰ متر مکعب
سایر قسمتها شروع بتون ریزی مهر ماه ۱۳۴۰ پایان بتون ریزی آذر ماه ۱۳۴۱ آغاز بهره‌برداری اسفند ماه ۱۳۴۱ حداکثر ارتفاع سطح دریا ۳۵۲ متر از سطح دریا حداکثر ارتفاع سطح قابل مهار ۳۵۰ متر از سطح دریا حداقل ارتفاع سطح مؤثر در تولید ۲۹۰ متر از سطح دریا حوزه آبگیری رودخانه دز ۲۲۵۰۰۰ کیلو متر مربع حوزه آبگیری سد ۱۷۰۰۰ کیلومتر مربع اراضی آب خور سد ۱۲۵۰۰۰ هکتار
مشخصات نیروگاه
مشخصات توربین:
- نوع توربین: فرانسیس عمودی ساخت کارخانه هیتاچی ژاپن
- سرعت چرخش توربین: ۲۵۰ دور در دقیقه
- وزن رنر با شافت: ۴۲ تن
- حداکثر قطر رنر: ۳۱۷۵ میلیمتر
- تعداد پره‌های رنر: ۱۷ عدد
- جنس رنر: فولاد ۴۶ – sc در قسمتهایی کوتینگ stainless steel
مشخصات ژنراتورها:
- تعداد: هشت عدد
- ساخت: زیمنس آلمان
- توان هر یک: ۶۵ مگا وات
- ولتاژ خروجی هر یک: ۱۳٫۸ کیلو ولت – سه فاز – ۵۰ سیکل در ثانیه
مشخصات ترانسفورمرها:
- هشت دستگاه ترانسفورمر افزاینده سه فاز
- ظرفیت هر کدام: ۸۴۰۰۰ کیلو ولت آمپر
- نسبت تبدیل ترانسفورمر: ۱۳٫۸ به ۲۳۰ کیلو ولت است.
اطلاعات کلی:
نام رسمی: سد دز
رودخانه: دز
محل: شمال شرقی اندیمشک
نوع سد: بتنی دوقوسی
ارتقاع از پی: 203متر
طول تاج: 212متر
عرض در پی: 27متر
عرض تاج: 5.4 متر
ظرفیت تخلیه سرریز ها: 6.000مترمکعب برثانیه
تاریخ آغاز ساخت: 1338
تاریخ ساخت: 1341
اطلاعات فنی:
حجم مخزن: 2698میلیون مترمکعب
مساحت دریاچه: 65کیلومتر مربع
طول دریاچه: 65 کیلومتر
مساحت حوزه آبریز: 17430کیلومتر مربع
